Kanał: Dzielnice Szczecina

Metryczka

  • Widownia: 43720
  • Produkcja: AlfaTV 2016
  • Zdjęcia: Bartosz Semanycz, Arkadiusz Sielicki
  • Montaż: Grzegorz Lickiewicz
  • Realizacja: Ryszard Sielicki

Opis

Gumieńce to osiedle Szczecina usytuowane w południowo-zachodniej części dzielnicy Zachód.  Na pobyt stały jest tutaj zameldowanych ponad 20 i pół tysiąca osób. 

Gumieńce obejmowały dawną wieś oraz trzy dwory położone na południowy zachód od Szczecina. Rozwój Gumieniec rozpoczął się dopiero na początku XX wieku, wraz z powstaniem Cmentarza Centralnego oraz budową osiedli domków położonych przy obrzeżach cmentarza.

Pierwsze ślady obecności człowieka na terenie dzisiejszych Gumieniec pochodzą z neolitu, później - w okresie halsztackim - funkcjonowała tutaj duża osada. Podczas badań archeologicznych rozpoczętych w 1907 roku przez Hugo Lemcke, a następnie kontynuowanych w 1914 roku przez Adolfa Stubenraucha w rejonie ul. Mieszka I odkryto cmentarzysko z 60 urnami kultury łużyckiej, które po przebadaniu przekazano do Muzeum Miejskiego. Archeolodzy ustalili, że w tym miejscu istniała osada (odnaleziono ciężarek tkacki oraz kilka fragmentów ceramiki) i cmentarzysko ciałopalne, datowane na IV w. p.n.e. We wczesnym średniowieczu były tu już trzy osady. W 1866 roku, w pobliżu strumienia Jasna Woda natrafiono na fragmenty naczyń, kości, oraz węgle drzewne pochodzące z wczesnośredniowiecznej osady, funkcjonującej w XI- XII wieku. W 1935 roku, podczas kopania grobowca obok oczka wodnego - przy końcu strumienia Jasna Woda, natrafiono na skarb 12 srebrnych monet ukrytych po 1039 roku.

W średniowieczu Gumieńce to wieś kościelna, położona między Pomorzanami, Świerczewem i Mierzynem. Dzięki równinnemu położeniu i urodzajnym glebom uprawiano tu pszenicę oraz jęczmień.

Pierwsza wzmianka o tej miejscowości pojawia się w źródłach w 1229 roku, gdzie w dokumencie z tego roku książę Barnim I potwierdza ziemie nadane klasztorowi św. Jana przez jego ojca i dziada. 8 maja 1253 roku Gumieńce wymieniane są w dokumencie księcia Barnima I. W XIII wieku Gumieńce stanowiły własność biskupów kamieńskich. 31 marca 1300 roku książę Otto I przekazał między innymi dla kościoła w Gumieńcach jako uposażenie kościół i wieś Będargowo oraz połowę dziesięcin ze wsi Kamieniec. Także inne instytucje kościelne jak klasztor zakonu premonstratensów w Pudagla na wyspie Uznam oraz fundacja kolegiacka św. Ottona w Szczecinie pobierały należności z Gumieniec. W XV wieku wieś była własnością lenną rodów rycerskich i mieszczan, wśród których wymienia się patrycjuszowską rodzinę Glinden. Posiadali oni w Gumieńcach dwór oraz 5 włók ziemi. W 1659 roku, podczas oblężenia Szczecina przez wojska brandenburskie, we wsi nie obeszło się bez dużych zniszczeń. W XVII wieku w Gumieńcach mieszkali rządca, 12 rolników, nauczyciel i pasterz dla krów. Rządca hodował około 1000 owiec.

Dla rozstrzygnięcia kwestii związanych z uwłaszczeniem chłopów, powołano w 1817 roku Komisję Generalną dla Pomorza (niem. Generalkommission für Pommern) z siedzibą w Stargardzie, a potem z filią w Szczecinie. Jako pierwsi uwłaszczeni zostali chłopi z Krzekowa (niem. Kreckow), ale spór z miastem trwał dwa lata (aż do ugody z 17 maja 1820 roku). Na podstawie ugody 19 listopada 1820 roku chłopi otrzymali 1726 mórg ziemi jako wolną własność, a Szczecin otrzymał odszkodowanie w postaci 11129 mórg, z tego 749 mórg w Gumieńcach. W 1825 roku grunty te przeznaczono na założenie dziedzicznie dzierżawionego majątku Ostoja (niem. Schadeleben). Na dzień 1 stycznia 1862 roku we wsi Gumieńce wraz z dzierżawionymi folwarkami Ostoją i Słowieńskiem (niem. Wendorf) było: 48 domów, 64 budynki gospodarcze, a mieszkało tu 770 osób. Przy kościele funkcjonowała dwuklasowa szkoła z nauczycielem i przytułek dla ubogich. W Gumieńcach (przy obecnej ul. Mieszka I) uruchomiono także cegielnię, o wydajności 200 tysięcy cegieł rocznie; obok niej powstały pod koniec XIX wieku jeszcze dwie mniejsze cegielnie, a także jedna w Słowieńsku. Zakłady te pracowały w oparciu o lokalne złoża gliny i margla.

W drugiej połowie XIX wieku część gospodarstw z Gumieniec przeszła pod zarząd folwarków miejskich w Ostoi i Słowieńsku, przez co obszar wsi znacznie się zmniejszył. W 1865 roku oprócz kilku drobnych zagród pozostało tu tylko jedno pełnowymiarowe gospodarstwo. Przełom XIX i XX wieku to dla Gumieniec okres przyspieszonego rozwoju. W 1884 roku, przy obecnej ul. Cukrowej, powstaje jedna z największych cukrowni na Pomorzu Zachodnim, a w 1899 roku rozpoczyna się budowa wielkiego założenia Cmentarza Centralnego przy ul. Ku Słońcu. Po rozbudowie Gumieniec o nowe osiedla mieszkaniowe Wendorf, Scheune oraz Schwarzow, liczba ludności wzrosła do 4496 osób, nie wliczając osiedla pocztowego. 15 października 1939 roku Gumieńce zostały przyłączono do miasta Szczecina. W czasie wojny utworzono w Gumieńcach 3 obozy pracy przymusowej dla cudzoziemców: w cukrowni - obóz dla polskich jeńców wojennych i robotników przymusowych Polenlager der Zuckerfabrik, przy ul. Ku Słońcu Reichspostlager oraz obóz przy ul. Krakowskiej.

Jezioro Słoneczne (do 1945 niem. Stau See) – niewielkie jezioro o wydłużonym kształcie położone na szczecińskim osiedlu Gumieńce przy ul. Derdowskiego. Przez jezioro przepływa rzeczka Bukowa. Na jeziorze znajduje się niewielka wyspa (Wyspa Miłości), połączona mostkiem z lądem stałym.

Zbiornik powstał w latach 30. XX w., w naturalnym zagłębieniu, wskutek zmeliorowania okolicznych terenów przeznaczonych pod budownictwo mieszkaniowe.

W latach 50. XX w. nad jeziorem znajdowała się plaża miejska

Stan czystości jeziora jest niezadowalający, głównie za sprawą dużej ilości zanieczyszczeń niesionych przez rzekę Bukową.

W zachodniej części Gumieniec, przy granicy z Mierzynem, w 1999 r. powstało Centrum Handlowe STER (dawniej King Cross) składające się z supermarketów Real i Castorama oraz stacji obsługi pojazdów Feu Vert i stacji benzynowej Statoil.

5 lipca 1992 roku utworzono nową parafię na Gumieńcach. Księża Salezjanie wznieśli tymczasową drewnianą kaplicę przy ul. Świętej Kingi. W 1993 roku rozpoczęła się budowa murowanego kościoła według projektu arch. Walentego Zaborowskiego. Kościół rozplanowany został na planie krzyża łacińskiego. Kościół Przemienienia Pańskiego został poświęcony 22 grudnia 1996 roku przez ks. abp. Mariana Przykuckiego. 1 lipca 1997 roku Salezjanie przekazali parafię Kościołowi Diecezjalnemu. Rok później została ukończona budowa plebani znajdującej się po południowej stronie kościoła.

Pierwsze wzmianki o kościele Matki Bożej Różańcowej w Gumieńcach pochodzą z 1300 roku, kiedy to nadano patronat nad Gumieńcami parafii św. Jakuba w Szczecinie. Pierwotny kościół był konstrukcją drewniana. Obecny kościół zbudowano w końcu XV wieku. Była to prosta salowa budowla jednonawowa o wymiarach 13,5 x 7,5 m, założona na planie prostokąta.

 

Od zachodniej strony ok. 1800 roku dobudowano wieżę na planie kwadratu z muru pruskiego, obudowanego ceglaną osłoną o grubości 0,7 m. Wieża, tynkowana na wzór gotycki zakończona jest krytym gontem hełmem, który przechodzi w ośmioboczną iglicę. Na wieży znajdował się dzwon z 1513 roku, był to drugi pod względem wieku dzwon w okręgu. 1 sierpnia 1946 kościół został poświęcony przez ks. dra Witolda Stańczaka, który nadał mu nazwę św. Józefa, jednakże ks. Krajewski w październiku 1946 roku zmienił nazwę na Matki Boskiej Różańcowej, nie mając jednak do tego odpowiednich uprawnień. Niejasną sytuację święcenia kościoła i nadania mu tytułu Matki Boskiej Różańcowej uprawomocnił oficjalny akt erekcyjny z 1 czerwca 1951 roku.

Cmentarz Zachodni przy ul. Bronowickiej został oficjalnie otwarty w maju 2013 roku. Całość obiektu będzie posiadać charakter parkowy. Zaprojektowano kwatery grobów pojedynczych, rodzinnych, dziecięcych, murowanych i urnowych. Znajduje się tutaj ponad 20 tysięcy miejsc pod pochówki z możliwością wyboru formy zagospodarowania miejsca (murki, ściany, wpusty murowane w ziemi). Forma nagrobków jest ujednolicona. Docelowo nekropolia ma zajmować 70 hektarów.

Na terenie Gumieniec mają swoją siedzibę dwa wydziały Uniwersytetu Szczecińskiego – Humanistyczny oraz Zarządzania i Ekonomiki Usług. Mieszczą się w bliskim sąsiedztwie Ronda Uniwersyteckiego.

Wydział Zarządzania i Ekonomiki Usług Uniwersytetu Szczecińskiego - jeden z trzynastu wydziałów Uniwersytetu Szczecińskiego. Jego siedziba znajduje się przy ul. Cukrowej 8 w Szczecinie. Wydział powstał w 1999 roku na bazie Wydziału Transportu i Łączności wraz z jednoczesnym przeniesieniem do nowego budynku przy ul. Cukrowej 8. Wydział ten utworzony został z wyodrębnienia w 1990 roku Instytutu Ekonomiki Transportu z nieistniejącego już Wydziału Ekonomicznego Uniwersytetu Szczecińskiego.

Wydział Humanistyczny Uniwersytetu Szczecińskiego powstał w 1985 roku na bazie Wyższej Szkoły Nauczycielskiej w Szczecinie, utworzonej w 1969 roku (w 1973 roku przekształcono ją na Wyższą Szkołę Pedagogiczną). Jest to największy wydział Uniwersytetu Szczecińskiego. W 2007 roku został z niego wyodrębniony Wydział Filologiczny.

We wschodniej części Gumieniec położony jest jeden z największych cmentarzy w Europie (zarazem największy w Polsce) – Cmentarz Centralny. 

Cmentarz Centralny w Szczecinie został oficjalnie otwarty 6 grudnia 1901 roku. Jest wzorowany na nekropoliach Hamburga i Wiednia.

Obecnie zajmuje powierzchnię: 172,33 hektara. Od założenia cmentarza spoczeło tu ponad 300 tyś. zmarłych. Obecnie jest jedenym z najpiękniejszych parków przyrodniczych Szczecina. Rośnie tutaj wiele gatunków egzotycznych roślin, np. miłorząb dwuklapowy - drzewo występujące naturalnie tylko w Chinach, które dożywa nawet 4000 lat.

Bramę główną cmentarza o szerokości 77 metrów, zbudowano w stylu neoromańskim w latach 1901-1903. Głównym projektantem był Wilhelm Meyer-Schwartau (współpracowali: architekt Boldt, miejski asystent budowlany Deitchl). Wystrój rzeźbiarski wykonał szczeciński artysta Bolcke. Do bramy przylegały dwa skrzydła: wschodnie przeznaczone dla administracji cmentarnej oraz zachodnie, w którym zlokalizowano zaplecze gospodarcze. Brama została poważnie uszkodzona we wrześniu 1941 roku podczas alianckiego nalotu na miasto (spłonęła wówczas również cała dokumentacja cmentarza).

Do odbudowy bramy przystąpiono w 1959 r., przy czym nie odtworzono kopuły z krzyżem wieńczącej pierwotnie bramę. Drugą zmianą w stosunku do stanu sprzed wojny było wyburzenie do poziomu gruntu skrzydła wschodniego i wzniesienie na jego miejscu kaplicy cmentarnej (zwanej w ówczesnej nomenklaturze "domem przedpogrzebowym"). Odbudowę zakończono w 1963 r. W roku 2008 brama przeszła gruntowny remont.

Główną kaplicę cmentarza wzniesiono według projektu Wilhelma Meyer-Schwartau w latach 1900-1902. Powstała budowla o malowniczej, bogatej elewacji, inspirowanej architekturą romańską. Kaplica, zbudowana na planie krzyża greckiego, zwieńczona została wysoką kopułą. Usytuowana na wzniesieniu, otoczona od zachodu rozległą wolną przestrzenią z basenem i fontanną , stała się centralnym punktem cmentarza i jego najbardziej rozpoznawalnym elementem. W latach 1924-1925 przy kaplicy wzniesiono krematorium, z wysokim, szesnastometrowym kominem.

Po zakończeniu II wojny światowej kaplica nie była użytkowana. Dopiero w 1981 przystąpiono do jej odbudowy. W trakcie prac remontowych (w maju 1981 r.) wybuchł pożar, który strawił znaczną część budowli – całkowitemu spaleniu uległa m.in. centralna kopuła. Odbudowa trwała 13 lat. Pierwsza ceremonia pogrzebowa odbyła się w kaplicy w marcu 1994. W 2005 przy kaplicy rozpoczęło pracę krematorium.

Kwatera zasłużonych powstała w latach sześćdziesiątych XX w. na miejscu przedwojennej kwatery urnowej. Centralne miejsce kwatery zajmuje kolisty basen, wokół którego rozplanowano dwa rzędy mogił. Znajdują się tu nagrobki zarówno prominentnych działaczy partyjno-państwowych z okresu PRL jak i osób, których zasługi dla Szczecina są bezsporne. Spoczywają tu m.in. Guido Reck (artysta malarz, pedagog, działacz kultury), Janina Szczerska (pedagog, pionier szczecińskiego szkolnictwa), Wiesław Dachowski (dziennikarz radiowy), Emanuel Messer (artysta plastyk), Ireneusz Gwidon Kamiński (prozaik), Aleksander Omieczyński, Maksymilian Golisz (działacze polonijni w przedwojennym Szczecinie), Jan Papuga (prozaik), Roman Łyczywek (prawnik), Konstanty Maciejewicz, Antoni Ledóchowski (kapitanowie żeglugi wielkiej, nestorzy polskiego szkolnictwa morskiego), Florian Krygier (polski trener i działacz piłkarski, jeden z twórców Pogoni Szczecin).

źródło: wikipedia.org