Kanał: Dzielnice Szczecina

Metryczka

  • Widownia: 34148
  • Produkcja: AlfaTV 2016
  • Zdjęcia: Bartosz Semanycz
  • Montaż: Grzegorz Lickiewicz
  • Realizacja: Ryszard Sielicki

Opis

Podjuchy – część miasta i osiedle administracyjne Szczecina, będące jednostką pomocniczą miasta. Przejściowo, w latach 1945-48, samodzielne miasto. Położone w rejonie Prawobrzeża, pomiędzy Regalicą, Zdrojami, Żydowcami a autostradą A6, przy drodze krajowej nr 31 i torach linii kolejowej Szczecin - Gryfino - Kostrzyn nad Odrą - Rzepin - Zielona Góra - Wrocław. W osiedlu na pobyt stały zameldowanych jest blisko 9000 osób. 

Pierwsze wzmianki pisane o Podjuchach pojawiły się w roku 1226 i 1307 w dyplomatariuszu pomorskim jako osiedle, potem jako wieś. W 1334 r. miasto Szczecin weszło w posiadanie Podjuch, następnie w 1517 r. przeszły na własność Szpitala Św. Ducha. Wieś liczyła wtedy 35 domów. Mieszkańcy składali daninę na rzecz dworu książęcego w pieniądzach, kurach, a w zimie zobowiązani byli do dostarczania 12 fur drewna. Osada rozwijała się między wzgórzami morenowymi, zwanych "Górami Bukowymi" a doliną Regalicy. Rzeka ta często wylewała. Pola uprawne znajdowały się na wzgórzach, a jakość tutejszych gleb pozwalała na uprawę żyta, pszenicy, fasoli, lnu oraz koniczyny, a od połowy XIX wieku buraka cukrowego. Musiała też tu występować uprawa chmielu, który był dostarczany jako danina na dwór książęcy. W okolicy występowało dużo łąk, które dawały średnio dwa pokosy w roku, przez co istniała dobrze rozwinięta hodowla bydła oraz trzody chlewnej. Oprócz rolnictwa, rozwijało się też rybołówstwo oraz rzemiosło. Miejscowi rzemieślnicy produkowali dla lokalnego rynku, świadcząc usługi piekarnicze, szewskie i krawieckie. We wsi , blisko Regalicy, powstało kilka młynów, które zakończyły swą działalność wraz z obniżeniem się poziomu wody w rzece. Król pruski Fryderyk II podjął decyzję o założeniu hodowli jedwabników. Początkowo Podjuchy były posiadłością książęcą, jednak później w części przekazane zostały jako uposażenie dla klasztoru Św. Jana. Potem klasztor przejął całą wieś, która znajdowała się w jego posiadaniu do roku 1791. Po tej dacie wieś została podporządkowana Kamerze Państwowej.

W drugiej połowie XIX w. odłączono od Podjuch Zdroje oraz wiele innych parcel, które potem przeznaczono na zakładanie nowych osiedli. Wtedy Podjuchy stały się samodzielną gminą wiejską. Ludność żyła głównie z rolnictwa oraz hodowli. W roku 1854 uprawiano 2642 morgi ziemi. Mieszkali tu też rybacy, których w 1833 r. było 31 rodzin. We wsi znajdowały się dwa wiatraki i młyn wodny. Pierwsze połączenie pocztowe uzyskała wieś w 1851 roku. W 1858 Podjuchy liczyły 1052 mieszkańców.

16 kwietnia 1834 r. Francuz Friedrich Ferdinand Didier założył jedną z pierwszych w Prusach fabryk wyrobów ogniotrwałych – Chamottefabrik F. Didier in Podejuch, która opierała się na miejscowych surowcach. Wytwarzano w niej zaprawę garncarską, kamienie ogniotrwałe, cegły szamotowe i retorty dla gazowni. W 1847 powstał zakład narzędzi gazowych, a w roku 1864 uruchomiono wapienniki. Było czynnych kilka kopalni. Pierw były one odkrywkowe. Potem jednak zakładano szyby, z których wypłukiwano margiel z wodą. Surowy margiel wypalano potem w wapiennikach. Uruchomiono też cegielnie. W 1864 r. wypalano 8-10 tys. sztuk cegieł rocznie. Zatrudniała ona 40 robotników, a gotowe wyroby sprzedawano do Gdańska, Poznania, Szczecina, Stargardu, Warszawy, Poczdamu i Królewca. W 1864 r. odkryto podkłady torfu. Był on wykorzystywany w wapiennikach, potem w fabryce szamotu oraz eksportowano go do szczecińskich cukrowni. Eksploatowano też glinę, która występowała tu powszechnie z żwirem kwarcowym oraz marglem. Sprzedawano ją jako surowiec oraz wykorzystywano na miejscu jako podstawowy komponent do produkcji cegły klinkierowej. Odbiorcami gotowych wyrobów oraz surowca była gospodarka Prus, innych państw niemieckich oraz Królestwo Polskie. Od 1865 roku siedzibą firmy był Szczecin. W latach 1891-1932 funkcjonowała jako spółka akcyjna Stettiner Chamotte-Fabrik AG, „vormals Didier“ od 1925 roku z siedzibą w Berlinie. Od 16 sierpnia 1937 nosiła nazwę Didier-Werke AG. W 1946 roku reaktywowana w Wiesbaden, gdzie funkcjonowała do wchłonięcia przez austriackie RHI AG w 1995 roku.

Na przełomie XIX i XX w. następowało zanikanie rolnictwa. W 1894 było tylko 10 zagród chłopskich. Było to spowodowane wypłukiwaniem gleby przez nieregulowane cieki wodne i strumienie, odkryciem złóż torfu, krzemu, gliny, oraz tym, że mieszkańcy znajdowali zatrudnienie w zakładach przemysłowych i składach drewna na drugim brzegu Odry. W latach trzydziestych Podjuchy osiągnęły szczyt swego rozwoju. Realizowano wtedy na terenie Podjuch wielkie inwestycje rządowe: koszary oraz odcinek autostrady mającej połączyć Rzeszę z Prusami Wschodnimi. Powstawały też w tym czasie droga oraz połączenie kolejowe łączące Podjuchy z centrum Szczecina. To ostatnie przedsięwzięcie wymagało budowy mostów - drogowego i kolejowego - na Regalicy i Odrze Zachodniej. Na dużą skalę rozwinęło się budownictwo mieszkalne. Były tu dwie szkoły, ratusz (siedziba władz gminnych) i kościół (jako filia kościoła w Chlebowie). W roku 1939 liczba ludności wynosiła około 9200 osób, w przeważającej mierze (8 321) ewangelików. Podjuchy, podobnie jak większość prawobrzeżnych osiedli, włączone zostały w 1939 r. w granice tzw. Wielkiego Szczecina. W 1945 z powodu ciężkich walk o prawobrzeże Szczecina, zabudowa mieszkalna doznała dużych zniszczeń. Zniszczono centrum dzielnicy, fabrykę wyrobów szamotowych, dworzec kolejowy, oraz mosty na Odrze Zachodniej i Regalicy, co łączyło się z odcięciem Prawobrzeża od centrum Szczecina. W związku z tym Podjuchy (jak i wszystkie osiedla obecnego Prawobrzeża) przyłączono do ówczesnego powiatu gryfińskiego i przekształcono w samodzielne miasto (liczące w lutym 1946 roku zaledwie 511 mieszkańców). Rozwój osiedla oraz akcja osiedleńcza była początkowo znacznie hamowana ze względu na zniszczenia, brak bezpieczeństwa oraz trudności komunikacyjne. Dopiero ożywienie nastąpiło po odbudowaniu mostów i przyłączeniu w 1948 tych terenów do miasta.

W latach 50. rozwój Podjuch był bardzo powolny. Trwało odgruzowywanie oraz wyburzanie starej i wysłużonej zabudowy. Nowych domów w ogóle nie wznoszono. Dopiero pod koniec lat 50., kiedy to nastąpiła rozbudowa fabryki sztucznego jedwabiu w Żydowcach, wybudowano kilka bloków przy ulicy Krzemiennej. W latach 60. nastąpiło ożywienie budownictwa indywidualnego, które trwa do dziś. Obecnie Podjuchy dzielą się na dwie części. Część w kierunku zachodnim od Regalicy to dawna wieś średniowieczna, której centrum stanowi Plac Wolności. Niewiele zostało z dawnej zabudowy. Druga część to zabudowania willowe z okresu międzywojennego oraz współczesna zabudowa, na stokach Gór Bukowych. Podjuchy zamieszkuje ok. 9100 mieszkańców. Do osiedla zalicza się też część zwana Widok położona przy granicy Parku Leśnego Zdroje, który podobnie jak lasy położone w południowo-wschodniej części Podjuch są częścią Szczecińskiego Parku Krajobrazowego i Puszczy Bukowej. Podjuchy to przede wszystkim osiedle typu willowego, choć także i koszary wojskowe. Główna droga to ciąg ulic Granitowa - Metalowa. Do Podjuch prowadzi także ul. Autostrada Poznańska przez południowe Międzyodrze do południowo-zachodnich granic Szczecina.

Kościół pod wezwaniem św. Ap. Piotra i Pawła usytuowany jest nad rzeką Regalicą, ogrodzony jest kamiennym murem. Zbudowany on jest na planie prostokąta, na fundamencie kamiennym z czerwonej cegły. Bryła budowli wysmukła, przykryta dachem dwu – spadowym. Nad świątynią góruje wieża, przykryta wysmukłym stożkowym hełmem. Dachy przykryte blacha miedzianą. Okna ostrołukowe o schodkowo profilowanych ościeżach. Wnętrze jednoprzestrzenne. Nawa świątyni oparta do apsydy szeroką, ostrołukową arkadą o profilowanych narożach. W prezbiterium znajduje się główny ołtarz z figurami patronów, poświęcony 9 października 1960 r.

Ołtarze boczne: Ołtarz maryjny poświęcony 24 lutego 1963 roku przez ks. prałata Zygmunta Szelążka i ołtarz Serca Pana Jezusa, poświęcony 26 kwietnia 1964 roku przez ks. Floriana Berlika TChr. Na ścianach bocznych nawy znajdują się stacje Drogi Krzyżowej wykonane przez Franciszka Masarz z Rybnika i poświęcone 23 września 1962r., oraz figury świętych: Józefa, Anny, Teresy, Katarzyny Aleksandryjskiej, Jana Chrzciciela i Antoniego.

Empora organowa wsparta na czterech słupach, wykonana jest z drewna, pochodzi a XIX wieku. W kruchcie podwieżowej znajduje się drewniany krucyfiks z 1938 roku.

Kolejowy most zwodzony nad Regalicą (Odrą Wschodnią) jest jedynym czynnym obecnie obiektem tego typu w Polsce i jedynym z napędem mechanicznym w Europie. Został zbudowany wraz z linią kolejową nr 273 Wrocław - Szczecin w 1877 r. Piąte przęsło było wówczas obrotowe, podczas modernizacji w latach 1933-1935 zostało ono zastąpione przęsłem zwodzonym z przeciwwagą. Most nie posiada własnej nazwy. Czasami jest potocznie nazywany Mostem Wrocławskim (od linii kolejowej na której został wzniesiony). Znajduje się na trasie ze stacji Szczecin Port Centralny przed wjazdem na Szczecin Podjuchy. W 1945 r. podobnie jak inne mosty w mieście, został wysadzony w powietrze przez wycofujących się Niemców. Został zrekonstruowany w 1949 r. już przez Polaków.

Mechanizm podnoszenia mostu jest rozwiązany w bardzo oryginalny sposób – po obu stronach toru naprzeciw siebie na niewielkiej wysokości znajdują się dwa wycinki kół zębatych, do których sztywno przymocowana jest część podnoszona. Przetaczanie po bieżniach – listwach zębatych powoduje podnoszenie przęsła. Ciężar części podnoszonej zrównoważony jest przez masywną przeciwwagę, która w pozycji otwartej zajmuje pozycję tuż nad główkami szyn, natomiast w pozycji zamkniętej wznosi się nad torem na wysokości umożliwiającej przejazd pociągu pod nią.

Aby umożliwić przejazd pociągów elektrycznych przez most zastosowano nietypowe rozwiązanie sieci trakcyjnej. Ruchoma przeciwwaga wymusiła zastosowanie sieci odchylanej na dojeździe do przęsła podnoszonego, natomiast na samym tym przęśle zastosowano zamiast przewodu jezdnego sztywny przewodnik w postaci dwóch ceowników. Ze względów bezpieczeństwa (w pozycji otwartej część przewodnika znajduje się tuż nad poziomem toru) konstrukcja jest uziemiona i przejazd pociągów elektrycznych odbywa się rozpędem i teoretycznie bez konieczności składania pantografów. Jednak z powodu możliwości przeniesienia napięcia przez elektryczne zespoły trakcyjne, które posiadają więcej niż jeden pantograf, obowiązuje nakaz opuszczania pantografów przed wjazdem na most.

Most składa się z pięciu przęseł, jego całkowita długość to ok. 262 m, przęsło zwodzone ok. 17,5 m. Był głównym tematem krótkometrażowego filmu Most nominowanego do Oscara w 2004 w kategorii Najlepszy krótkometrażowy film aktorski roku 2003.

źródło: wikipedia.org